Όλοι μας σχεδόν, τα τελευταία έτη δυστυχώς, περνάμε μια κακή περίοδο στη ζωή μας. Παράλληλα δεν έχουμε κατανοήσει τι είναι ακριβώς αυτό που έχει συμβεί. Έχουμε δε να αντιμετωπίσουμε μια γιγάντωση πληροφόρησης και αναλύσεων από πληθώρα αναλυτών. Στην ουσία το αποτέλεσμα είναι να μην έχουμε κατανοήσει τι ακριβώς μας συμβαίνει εκτός από την αίσθηση μιας διάχυτης από παντού προσδοκίας της καταστροφής...
Οι περισσότερες κρίσεις ξεκινούν από μια φούσκα. Όταν η τιμή ενός συγκεκριμένου περιουσιακού στοιχείου ανεβαίνει πολύ πάνω από την υποκείμενη βασική αξία του. Στην τρέχουσα κρίση ο καταλύτης ήταν οι τιμές των ακινήτων.
Αυτό το είδος της φούσκας συνδέεται συχνά με μια υπέρμετρη συσσώρευση χρέους, καθώς οι επενδυτές δανείζονται συνεχώς χρήματα για να αγοράσουν στη διάρκεια της ραγδαίας οικονομικής ανόδου. Σχεδόν πάντα οι φούσκες συνδυάζονται με μια υπέρμετρη αύξηση στην παροχή πίστωσης. Παγκοσμίως και στην Ελλάδα βιώσαμε το τελευταίο διάστημα, ιδίως κατά τα έτη 2005-2007 μια έκρηξη δανεισμού. Δανεισμός ο οποίος δε στηριζόταν πάντοτε σε στοιχεία που να τον δικαιολογούσαν.
Οι επιχειρήσεις δέχονταν διαρκείς οχλήσεις για χορήγηση όλο και φθηνότερης και χωρίς εξασφαλίσεις ρευστότητας, ενώ την ίδια στιγμή οι ιδιώτες δέχονταν τα χρήματα σχεδόν κυριολεκτικά στο σπίτι τους. Η χρηματοδότηση των κατοικιών ξεπερνούσε το 100% της εμπορικής αξίας, διότι υπήρχε η πεποίθηση ότι οι τιμές των κατοικιών θα ανεβαίνουν πάντοτε. Είναι η ίδια φιλοσοφία που είχε κυριαρχήσει στις Η.Π.Α.
Άρα είχε διαμορφωθεί παγκόσμια, και σε μικρογραφία και στην Ελλάδα, μια γιγάντια ζήτηση για ακίνητα που ξεπερνούσε την προσφορά. Η ζήτηση αυξάνεται και υπερβαίνει την προσφορά κατά συνέπεια οι τιμές ανεβαίνουν. Στο σημείο αυτό έπαιξε το ρόλο της η μόχλευση. Η αξία των σπιτιών ανέβαινε ενώ οι μισθοί έμεναν σχεδόν στάσιμοι, τα νοικοκυριά χρησιμοποιούσαν το σπίτι τους ως εγγύηση για να δανειστούν περισσότερα ενώ έπαιρναν και άλλα δάνεια καταναλωτικής πίστης για να υποστηρίζουν έναν τρόπο ζωής πολύ πάνω από τις δυνατότητές τους.
Σιγά - σιγά δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Τα διαθέσιμα χρήματα αυξάνονται, το κόστος δανεισμού μειώνεται, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις δανείζονται και ξοδεύουν περισσότερο με ακόμη μεγαλύτερη άνεση. Αυτό οδηγεί σε όλο και πιο ριψοκίνδυνα επιχειρηματικά εγχειρήματα και σε μια φαινομενική ανάπτυξη.
Παράλληλα, η ευχέρεια στην ανεύρεση των κεφαλαίων αδρανεί άλλους σημαντικούς επιχειρηματικούς τομείς όπως:
- Εταιρική Διακυβέρνηση
- Παραγωγικότητα
- Ανταγωνιστικότητα
- Χρηματοοικονομική Διεύθυνση
- Διαχείριση Κινδύνων
- Πιστωτική πολιτική
Κάποια στιγμή η φούσκα παύει να μεγαλώνει - συνήθως όταν η προσφορά για τα φουσκωμένα περιουσιακά στοιχεία υπερβαίνει τη ζήτηση (όλοι έχουμε ακούσει πόσα σπίτια έμειναν και μένουν αδιάθετα ακόμη). Η σιγουριά ότι οι τιμές θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν εξαφανίζεται και ο δανεισμός γίνεται δυσκολότερος. Τότε οι τιμές αρχίζουν να πέφτουν και ξεκινάει η «από-μόχλευση».
Όσο η αξία του περιουσιακού στοιχείου πέφτει τόσο οι τράπεζες που έχουν χορηγήσει τα δάνεια είναι εκτεθειμένες. Πιέζουν για άντληση ρευστότητας. Πολλοί δανειολήπτες συσσωρεύονται στην έξοδο της πώλησης του ακινήτου . Η προσφορά υπερβαίνει κατά πολύ τη ζήτηση, οι τιμές πέφτουν ακόμη περισσότερο και η αξία των εγγυήσεων καταρρέει. Σε έναν πυρετό μαζικής εξόδου οι πάντες κινούνται προς ασφαλέστερα μέσα και αποφεύγουν το περιουσιακό στοιχείο που είναι στο επίκεντρο της φούσκας.
Αυτό ξεκίνησε από την Αμερική στη διάρκεια του 2007 και 2008. Καθώς οι ιδιοκτήτες σπιτιών έπαψαν να πληρώνουν τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια τους, η αξία των χρεογράφων κατέρρευσε και ξεκίνησε η ραγδαία πτώση.
Στην Ελλάδα, η επιβολή Φ.Π.Α αύξησε ακόμα περαιτέρω την προσφορά κατοικιών. Με την μετάγγιση της κρίσης η ζήτηση μειώθηκε και η υπερβολική προσφορά οδήγησε σε κάμψη των τιμών. Η προς στιγμήν ύπαρξη ρευστότητας στα χέρια όσων προσέφεραν κατοικίες περιόρισε την πτώση, όμως η ζήτηση έχει πλέον σχεδόν μηδενιστεί.
Όπως συμβαίνει σε κάθε ραγδαία πτώση, οι τράπεζες κατέφυγαν στην υπέρ-αντιστάθμιση. Ανασυγκροτήθηκαν και επέβαλαν περικοπές στα δάνεια, πυροδοτώντας έτσι μια πιστωτική ασφυξία και μια κρίση ρευστότητας που επηρέασε την οικονομία στο σύνολο της. Μεμονωμένα άτομα και επιχειρήσεις δεν μπορούν πλέον να «μετακυλήσουν» ή να αναχρηματοδοτήσουν τα υπάρχοντα χρέη τους και η οικονομία συρρικνώνεται.
Επιπροσθέτως, στην Ελλάδα λόγω του υψηλότερου δημοσίου χρέους δεν μπορεί να εφαρμόσουμε την λύση που προτείνει ο Κέυνς και που εφαρμόστηκε στην Αμερική: Δηλαδή την χρηματοδότηση της οικονομίας από το κράτος. Επιπροσθέτως η δημοσιονομική πολιτική κατευθύνθηκε σε περιοριστικά μέτρα όπως ενδεικτικά η αύξηση της φορολογίας, η οποία προφανώς μειώνει ακόμη περισσότερο τη ρευστότητα.
Οπτική Τραπεζών - Μετακύλησε η κρίση σε αυτές :
Με τους απλούστερους όρους, μια τράπεζα δανείζεται χρήματα σε βραχυπρόθεσμη βάση με τη μορφή των καταθέσεων και δανείζει με τη μορφή ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων και άλλων μακροπρόθεσμων επενδύσεων όπως ένα δεκαετές επιχειρηματικό δάνειο.
Άρα, ενώ οι υποχρεώσεις των τραπεζών είναι ρευστοποιήσιμες, το ενεργητικό τους είναι σε ένα σημαντικό ποσοστό μη άμεσα ρευστοποιήσιμο (είναι δεσμευμένο σε γη, μηχανήματα ή ακόμα χειρότερα σε μακροπρόθεσμες ακάλυπτες χρηματοδοτήσεις).
Επιπροσθέτως στην Ελλάδα ένα μέρος των πιστωτικών ιδρυμάτων, μπήκαν στην κρίση με είχε δείκτη χορηγήσεων/ καταθέσεων άνω του 1. Δηλαδή είχαν δανείσει περισσότερα κεφάλαια από όσα είχαν σε καταθέσεις. Πολλές φορές ο παραπάνω δείκτης έφτανε στο 1,45 ή 1,42. Πως γινόταν αυτό; Μέσω του δανεισμού. Συγκεκριμένα τα πιστωτικά ιδρύματα δανείζονταν από τη διατραπεζική αγορά σε εξαιρετικά βραχυπρόθεσμο ορίζοντα(συνήθως μια ημέρα) και δάνειζαν όχι πάντα βραχυπρόθεσμα.
Όταν κατέρρευσε η διατραπεζική οι Τράπεζες βρέθηκαν στον αέρα, αφού δεν μπορούσαν να αναχρηματοδοτήσουν τις υποχρεώσεις τους.
Άρα αφενός είχαν να αντιμετωπίσουν την φυγή κεφαλαίων η οποία αύξανε το πρόβλημα αντιστοίχησης Ενεργητικού - Παθητικού, και αφετέρου είχαν νέο πρόβλημα ρευστότητας λόγω της μη δυνατότητας χρήσης, πλέον διατραπεζικής αγοράς.
Επιπροσθέτως τα πιστωτικά ιδρύματα στην Ελλάδα έχουν να αντιμετωπίσουν:
- Το υψηλό επίπεδο των επισφαλειών είτε των επισήμων δηλωθέντων, είτε των πραγματικών
- Υψηλό επίπεδο εν δυνάμει επισφαλειών, είτε γεγενημένων είτε αναμενόμενων
- Τα υψηλά αναλογικά λειτουργικά έξοδα
- Την μεγάλη σε ορισμένες περιπτώσεις έκθεση σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου
- Την κάμψη του ηθικού κινδύνου. Ο ιδιώτης για να αναφέρουμε ένα παράδειγμα, ο οποίος έχει λάβει ένα στεγαστικό δάνειο με ποσοστό χρηματοδότησης 100% το 2007, έχει πλέον να αντιμετωπίσει μια μειωμένη ικανότητα αποπληρωμής του λόγω της κρίσης και μια κάμψη της εμπορικής αξίας της οικίας, η οποία ανεβάζει το ποσοστό χρηματοδότησης στο 140%. Παράλληλα το ενοίκιο του γειτονικού του σπιτιού έχει πέσει κατά 40%, ενώ έχοντας το δικό του έχει συνήθως τεκμήριο διαβίωσης. Άρα μήπως μπει στον πειρασμό να μην το πληρώσει;
Όλα αυτά οδηγούν τα πιστωτικά ιδρύματα στην υπέρ-αντιστάθμιση με αρνητικές προοπτικές για μέλλον.
Ενδεικτικά :
- Δύσκολα τα πιστωτικά ιδρύματα ανοίγουν φάκελο νέου πελάτη
- Είναι σχεδόν απίθανο να δώσουν ακάλυπτη χρηματοδότηση
- Αυξάνουν τα κόστη των υπαρχόντων ορίων
- Όταν δίνουν νέα χρηματοδότηση οι όροι είναι «μη λειτουργικοί»
- Αυξάνουν τα καλύμματα που ζητούν
- Ζητούν από τον λειτουργικό πελάτη επιστροφή κεφαλαίων. Άρα μπορεί να κάνουν τον υγιή μη υγιή. Εξάλλου μόνο από εκεί μπορεί να αντλήσουν κεφάλαια.
- Στρεβλώνουν και άλλο την αγορά αφού ακολουθούν παρελκυστική πολιτική στον μη υγιή πελάτη φοβούμενες της επισφάλεια ενώ αντιθέτως πιέζουν τον υγιή, αυτόν δηλαδή που πληρώνει
Οι επιχειρήσεις οι οποίες είναι εκτεθειμένες σε δανεισμό, είναι πολύ δύσκολο να καλύψουν τις ροές του αφού η λειτουργία των επιχειρήσεων είναι πλέον οριακή αν όχι ζημιογόνα. Αυτό οδηγεί στην καλύτερη περίπτωση σε επαχθείς όρους ρύθμισης και στην διαμόρφωση μιας νέας γενιάς προβληματικών επιχειρήσεων. Παράλληλα δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν νέες επενδύσεις για να καλύψουν τις ροές. Ποιο πιστωτικό ίδρυμα θα δώσει πλέον χρηματοδότηση;
Οι υγιείς δυνάμεις δεν μπορούν να βρουν βιώσιμη χρηματοδότηση για να επενδύσουν. Άρα κωλύεται κάθε αναπτυξιακή δυναμική.
Ένας ακόμη φαύλος οικονομικός κύκλος.
Λύσεις:
Ένας ακόμη φαύλος οικονομικός κύκλος.
Πρέπει και πάλι μα δοθεί η σωστή βαρύτητα σε εταιρικές έννοιες όπως:
- Εταιρική Διακυβέρνηση
- Παραγωγικότητα
- Ανταγωνιστικότητα
- Χρηματοοικονομική Διεύθυνση
- Διαχείριση Κινδύνων
- Πιστωτική πολιτική
Παράλληλα πρέπει να διαφυλάξουμε την υπάρχουσα ρευστότητα από κάθε κίνδυνο και αν είναι δυνατόν να διαμορφώσουμε και νέα ρευστότητα είτε από την λειτουργία της εταιρείας μας(υγιής ρευστότητα), είτε έστω και με κακούς όρους. Ακόμη πρέπει να επιδιώξουμε βραδύτητα στην επιστροφή της υπάρχουσας ρευστότητας.
Με αυτές τις κινήσεις σίγουρα το επιχειρηματικό μας μέλλον θα είναι πιο βατό. Δεν μπορεί κανείς να εγγυηθεί αν αυτό θα είναι και βιώσιμο.
Σίγουρα όμως η αδράνεια δεν είναι λύση.